Engels of iets anders …

Universiteiten proberen buitenlandse studenten te trekken met Engelse hoorcolleges. De kwaliteit van het gesproken Engels geeft nogal al wat discussie. Middelbare scholen starten ook steeds meer een Engelstalige afdeling. Bilungual education of Tweetalig onderwijs moet dan meer leerlingen trekken. Bij de middelbare scholen wordt dan vooral gezocht naar native speakers. Een bevoegde Engelstalige docent bewaakt dan het niveau.

De Maagdeneilanden hebben nu een Brits deel een een deel dat bij de Verenigde Staten van Amerika behoort. In het verleden was er een Nederlands deel en een Deens deel. Het volgende artikel gaat over de taal die men gebruikte om elkaar toch te begrijpen.

Tot in de negentiende eeuw werd een Nederlandse creooltaal gesproken op de Maagdeneilanden. De sprekers waren nakomelingen van slaven die op de plantages hadden gewerkt. Taalkundige Cefas van Rossem deed promotieonderzoek aan de Radboud Universiteit naar achttiende-eeuwse handschriften.

Wat is een creooltaal?

Creooltalen werden vaak gesproken door slaven in de voormalige Europese koloniën. Deze talen bestaan voor een deel uit de taal van de Europese kolonisator en voor een deel uit de inheemse talen van de slaven.

In de jaren tachtig van de vorige eeuw vond de Duitse onderzoeker Peter Stein in het archief van de Evangelische Broedergemeente in Herrnhut honderden pagina’s in een Nederlands Creoolse taal. Dat dorpje lag toen nog in de DDR en was niet makkelijk te bezoeken door Westerse onderzoekers. Pas na de Val van de Muur in 1989 kregen zij de mogelijkheid om deze teksten te digitaliseren om ze met behulp van de computer te onderzoeken.

De teksten waren afkomstig van de Maagdeneilanden, die tot 1917 een Deense kolonie waren. Daar brachten Duitse zendelingen, uit Herrnhut, in de achttiende eeuw het woord van God. Ze deden dat in de taal van de lokale bevolking, grotendeels slaven. Die spraken een Nederlandse creooltaal die was ontstaan nadat een grote groep Nederlanders uit het Caribisch gebied in 1672 naar de Maagdeneilanden trok.

Handschriften

De Duitse collectie handschriften bevatte allerlei soorten teksten, maar vooral Bijbelteksten en slavenbrieven. Voor onderzoekers van creooltalen is dit een unieke verzameling. “Niet alleen omdat het een enorme aanvulling biedt op het bestaande bronnenmateriaal van deze Nederlandse creooltaal. Maar ook omdat het afkomstig is uit een periode waarin de creooltaal nog niet zo lang bestond”, vertelt taalkundige Cefas van Rossem. Samen met een collega typte hij al die honderden handschriften uit en schreef er een proefschrift over.

Zo’n grote verzameling teksten noemen onderzoekers ook wel een corpus. Tegenwoordig is het gebruik van grote computerbestanden of computercorpora heel gewoon binnen de taalkunde. Maar niet in de jaren negentig, legt de taalkundige uit. “We kregen fotokopietjes van Duitse microfiches. We hadden pas na twee jaar voor het eerst beschikking over een scanner, maar de handschriften konden daar niet mee worden overgezet. De scanner kon namelijk alleen gedrukte teksten lezen. Het was dus een gigantisch typewerk. Maar daardoor ken ik de teksten nu door en door.”

In 1996 publiceert Van Rossem samen met anderen een boek over dit corpus, waarvan de taal dan nog wordt aangeduid met de term Negerhollands. Na publicatie wordt hij leraar Nederlands. Pas in 2011 gaat hij opnieuw met het materiaal aan de slag, als hij een promotiebeurs ontvangt voor leraren. Op dat moment staat de term Negerhollands ter discussie, in navolging van die over het woord ‘neger’ (zie ook zijkader). Algauw stappen Van Rossem en zijn collega’s dan ook over op de Engelse benaming Virgin Islands Dutch Creole.

Moedertaalsprekers

Als hij begint met zijn promotieonderzoek is al het materiaal gedigitaliseerd. Zo kan hij grote hoeveelheden tekst met automatische zoekopdrachten bestuderen. En dat onderzoek is hoognodig, want vanaf de jaren negentig is er nogal wat kritiek op de authenticiteit van de taal uit zijn corpus. Het is immers geen creooltaal uit de eerste hand, maar het werd opgeschreven door Duitse missionarissen.

In zijn proefschrift toont Van Rossem echter aan dat de Duitse missionarissen heel goed wisten hoe zij moesten aansluiten op hun publiek, dat vooral bestond uit creooltaalsprekers. Hun teksten werden mogelijk door moedertaalspeakers van feedback voorzien. In de teksten zijn namelijk stelselmatig allerlei wijzigingen aangebracht, legt de taalkundige uit.

https://www.nemokennislink.nl/publicaties/oude-bijbelteksten-werpen-unieke-blik-op-nederlandse-creooltaal/