Als de dijken wijken …

Uit de Wadden Nieuwsbrief nr 17

Door Hans Revier
De door de klimaatverandering veroorzaakte versnelde zeespiegelstijging stelt het waddengebied voor grote uitdagingen. Het is zeer de vraag of traditionele dijkenbouw voldoende veiligheid kan bieden. Nieuwe concepten zijn in ontwikkeling waarbij schoorvoetend wordt nagedacht over het teruggeven van land aan de zee. In Denemarken onderzocht men wat daar de ecologische gevolgen van zijn.

Inpolderingen

Na de laatste ijstijd bewoonden de mensen in het waddengebied, dat uit uitgestrekte kwelders en veenmoerassen bestond, kwelderwallen en wierpen terpen op om aan periodes met hoog water het hoofd te bieden. Vanaf ongeveer het jaar 1000 beschikte men over de technische kennis en middelen om dijken aan te leggen en het ingepolderde land te ontwateren. Dit had tot gevolg dat op het ingepolderde land geen slib meer werd afgezet en het niet langer meegroeide met de zeespiegelstijging. Dit proces werd versterkt door inklinking, zodat de polders beneden het zeeniveau kwamen te liggen. Dijkdoorbraken kregen daardoor desastreuze gevolgen. Als antwoord hierop werden de dijken steviger en hoger. De huidige deltadijken hebben nu een kruinhoogte van rond de 9 meter.

Managed retreat

Aangezien zich nu al ruim 60 jaar geen dijkdoorbaak heeft voorgedaan is het gevoel van veiligheid bij de kustbewoners groot. Niettemin baart de zeespiegelstijging zorgen. De meest pessimistische scenario’s komen al tot enkele meters in de komende eeuw. Los van de vraag of de sedimentatieprocessen in de Waddenzee een dergelijke stijging zouden kunnen bijhouden, is er de zorg of de traditionele dijkenbouw nog wel afdoende is om ons te beschermen. Naast versterking van de kustverdediging denkt men in Europa ook na over andere strategieën. De meest vergaande is het land teruggeven aan de zee, met Engels gevoel voor understatement ook wel ‘managed retreat’ genoemd. Door invloed van de zee weer toe te staan kan land aanslibben en meegroeien met de zee.

Kolonisatie

Een dergelijke kustverdedigingsstrategie is in het Nederlandse waddengebied nog niet echt uitgevoerd. Ook het effect van het land teruggeven aan de zee is daarom niet goed bekend. In Denemarken, in het noorden van het in de Oostzee gelegen eiland Funen, is ruim 600 ha in 1871 ingepolderd land in 2014 weer teruggegeven aan de zee. De kolonisatie van deze voormalige landbouwgronden door mariene bodemdieren is systematisch onderzocht. Daarbij stond de vraag centraal of zich hier weer een waardevol marien ecosysteem kon ontwikkelen. Uit veldwaarnemingen, ondersteund door laboratoriumexperimenten, blijkt dat wormen een grote rol spelen in de ecologische ontwikkeling van dit gebied. Nadat het eerste zeewater over de graslanden stroomde, konden in het eerste jaar na de ontpoldering dichtheden tussen de 3600 en 6800 individuen per m2 geteld worden.

Bioturbatie

Vooral de zeeduizendpoot (Nereis diversicolor) en de exotische polychaet Polydora cornuta werken de bodem om (bioturbatie) en zorgen dat andere bodemdieren zich kunnen vestigen. Later volgen de rode draadworm (Heteromastus filiformis), de slijkgarnaal (Corophium), kokkels en mosselen. De onderzoekers verwachten dat na deze eerste kolonisatie, waarbij vooral de wormen door bioturbatie de koolstofcyclus in het sediment weten te veranderen, meer organismen zich gaan vestigen. Zo neemt de biodiversiteit toe en kan in luttele jaren weer een complex voedselweb ontstaan. Het eens ingepolderde land verandert zo weer in een waardevol marien ecosysteem.

 

Bronnen

Valdemarsen, T., Quintana, C. O., Thorsen, S. W., & Kristensen, E. (2018). Benthic macrofauna bioturbation and early colonization in newly flooded coastal habitats. PloS one, 13(4), e0196097. http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0196097

 

Reise, K. (2017). Facing the Third Dimension in Coastal Flatlands: Global Sea Level Rise and the Need for Coastal Transformations. GAIA-Ecological Perspectives for Science and Society, 26(2), 89-93. http://epic.awi.de/44953/1/GAIA2_2017_089_093_Reise.pdf

 

1. Schuttenhelm (2018). De zeespiegel stijgt niet langs een liniaal. Weblog op: https://www.onsgetij.nl/versnelling-zeespiegelstijging/