Wie gaat de wereld redden?

‘Ook andere wezens zijn druk in de weer om de aarde te redden’ een bijenblogpost:

We moeten af van het antropocentrisme: het idee dat de mens centraal staat in deze wereld. Dat zegt promovendus Lydia Baan Hofman. Ze bestudeert het werk van de beroemde filosoof Donna Haraway.

Als we grote problemen zoals de klimaatcrisis willen aanpakken, hebben we een radicaal ander wereldbeeld nodig waarin de mens niet als enige op het toneel staat, vindt Lydia Baan Hofman. Als promovendus in de filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam onderzoekt zij alternatieve mensbeelden en specialiseert zij zich in het werk van de wereldberoemde Amerikaanse filosoof Donna Haraway.

In haar recente boek Staying with the Trouble daagt Haraway haar lezers uit om niet weg te kijken van grote ecologische problemen en onze relaties met andere aardbewoners opnieuw vorm te geven. Ze ontwikkelt daarvoor nieuwe termen zoals ‘antwoordelijkheid’ (response-ability) en ‘tentaculair denken’, want ‘het denken van een nieuwe wereld vereist het denken in een nieuwe taal’.

In tijden van grote ecologische onzekerheid biedt het werk van Haraway volgens Baan Hofman troost en handelingsperspectief: “We moeten inzien dat de mens niet alles in z’n eentje kan oplossen. Andere diersoorten zijn heel druk in de weer om de aarde te redden, zoals bijen. Als we daar oog voor hebben, kunnen we misschien meer gaan samenwerken.”

We moeten samenwerken met de bijen?

“Ja. Dat klinkt misschien gek, omdat we gewend zijn om onszelf boven de natuur te plaatsen. We zien onszelf graag als beschermers van de natuur. Daarmee leunen we op het oude mensbeeld van de Duitse verlichtingsfilosoof Immanuel Kant die de mens als autonoom en rationeel wezen beschouwde. Dit mensbeeld is nog steeds ongekend populair. Onze hele samenleving is erop ingericht.”

“Maar vanuit dat perspectief is het heel lastig om je te verhouden tot grote ecologische problemen. Er zijn eigenlijk maar twee reacties mogelijk: of je gelooft in technofixes en hoopt dat nieuwe technologie alles zal oplossen, of je kruipt in een hoekje en verzucht dat de mens hier toch niets meer aan kan doen.”

We hebben volgens Baan Hofman behoefte aan een radicaal ander wereldbeeld om de problemen hier en nu onder ogen te zien. Het werk van de Amerikaanse filosoof Donna Haraway helpt haar daarbij.

Waarom Donna Haraway?

“Haraway bekritiseert het idee van de menselijke uitzonderingspositie. Zij leert ons dat we leven in een web van relaties met bomen, dieren, mensen, maar ook technologieën en andere dingen. Alles is ergens mee verbonden, wat weer met iets anders verbonden is. Als we willen begrijpen hoe de wereld werkt en welke consequenties onze handelingen hebben, dan vereist dat een bepaalde manier van denken. Het vereist dat we op onderzoek uitgaan naar de relaties en verbanden die er in zo’n web bestaan en hoe we zelf onderdeel zijn van dat web. Haraway noemt dat tentaculair denken, het denken in tentakels, in lijnen, in relaties. Je houdt er rekening mee dat alles verstrengeld is met iets anders.”

Hoe doen we dat: tentaculair denken?

“Denk bijvoorbeeld aan de trui die je aan hebt. Door wie is die gemaakt? Welke materialen zijn er voor nodig geweest? Hoe is die trui vervoerd? Wie heeft hem verkocht? Heb je hem gekregen van een dierbare vriend? Die trui is dus verbonden met allerlei andere dingen.”

“Zodra je die relaties blootlegt, kun je erop proberen te reageren. Er ontstaat ruimte om te handelen, omdat je je bewust wordt van het web aan relaties waarin jouw trui zich bevindt. Je kunt je bijvoorbeeld verzetten tegen de uitbuiting van andere mensen, dieren en gewassen. Dat is niet mogelijk zolang het web aan relaties een black box is. Bij een black box zie je als mens maar twee opties: of het systeem moet helemaal veranderen of er gebeurt toch niks. Als individu ga je al snel bij de pakken neerzitten: je kunt toch niets doen om het te veranderen.”

“Door het onderzoeken van dat web aan relaties worden we response

“Door het onderzoeken van dat web aan relaties worden we response-able. Dit lijkt op responsible (verantwoordelijk), maar dat is het niet. In het Nederlands zou je het ‘antwoordelijkheid’ kunnen noemen. Het gaat om het vermogen om antwoord te geven.”

Om terug te komen op de bijen: waarom moeten we die serieuzer nemen?

“Als je bijen goed bestudeert, dan zie je dat zij zich voortdurend inzetten om de aarde leefbaar te houden. Het zijn ook een soort activisten: ze handelen net zo betekenisvol als de internationale klimaatbeweging Extinction Rebellion. Dat biedt perspectief en troost: mensen staan er niet alleen voor. Anderzijds maken ze ons dus antwoordelijk. Je kunt iets voor die bijen doen. Daar kun je zorg voor dragen. Het zijn juist de kleine verhalen die ons in staat stellen te antwoorden op grote ecologische problemen.”

https://www.nemokennislink.nl/publicaties/ook-andere-wezens-zijn-druk-in-de-weer-om-de-aarde-te-redden/?news_letter=true&utm_medium=email&utm_campaign=NEMO%20Kennislink%20Nieuwsbrief%2014%20februari%202020%20-%20Hoera%20Faces%20of%20Science%20bestaat%20vijf%20jaar&utm_content=NEMO%20Kennislink%20Nieuwsbrief%2014%20februari%202020%20-%20Hoera%20Faces%20of%20Science%20bestaat%20vijf%20jaar+CID_704dcd06d3dc23b59b045d3c961ba154&utm_source=Email%20marketing%20software&utm_term=Ook%20andere%20wezens%20zijn%20druk%20in%20de%20weer%20om%20de%20aarde%20te%20redden