Nieuw fatsoen

Desiderius Erasmus schreef het populaire opvoedkundig werkje De civilitate morum puerilium in 1530 ofwel in het Nederlands Goede manierlijcke seden, Hoe die Jonghere gaen, staen, eten, drincken, spreken, swijghen, ter tafelen dienen, ende die spijse ontghinnen sullen.

Norbert Elias schreef: aan Über den Prozeß der Zivilisation, een groots opgezet onderzoek naar de sociale herkomst van de meer beschaafde gedragsvormen in Europa en de achterliggende ontwikkeling van de westerse staatssamenlevingen, waarvan het tweede deel in 1939 werd voltooid.

Geert Hofstede schreef in 1980: Culture’s Consequences. Het vervolg  Allemaal andersdenkenden: omgaan met cultuurverschillen schreef hij met zijn zoon.

Van Erasmus heb ik nooit iets gelezen. Over Erasmus heb ik een klein beetje gelezen. Van Norbert Elias staan verschillende boeken in mijn boekenkast. En Über den Prozeß der Zivilisation heb ik meerdere malen in gedeelten en in zijn geheel gelezen. De twee boeken van Hofstede heb ik ook in mijn boekenkast staan. En beide boeken heb ik natuurlijk aandachtig gelezen.

Gedrag en fatsoensnormen zijn ook nu nog aan veranderingen onder hevig. Welke opvoedkundige tips en/of adviezen Erasmus gaf aan pubers en jong volwassenen weet ik niet. Maar de door Norbert Elias beschreven verandering en ontwikkeling van de fatsoensnormen in West Europa verklaren het ontstaan van onze huidige fatsoensnormen. Het eerste boek van Geert Hofstede legt uit dat er vergelijkbare maar andere fatsoensnormen zijn in andere gemeenschappen. Maar nog belangrijker beschrijft hij dat deze fatsoensnormen van hetzelfde niveau en waardevol vergeleken met ons fatsoen. Het tweede boek van Hofstede en zijn zoon beschrijft de valkuilen en misverstanden bij ontmoetingen van verschillende nationaliteiten en culturen.

Voor zakenlui is het lezen van de werken van Hofstede zinvol. In plaats van met vallen en opstaan wordt het begrijpen van de zakenrelatie m.b.v. de twee boeken een stuk eenvoudiger en begrijpelijker. Ervaren en door de wol geverfde zakenlui zeggen dat zij met al hun ervaring ook baat hebben bij deze boeken. Zelf heb ik door het lezen van deze boeken mijn buren beter leren begrijpen. Te makkelijk worden zij als lomp, onopgevoed en dom weg gezet. Terwijl juist door het kennen en herkennen van hun normen en waarden blijkt dat dit zeker niet het geval is. Ook wordt mij door de uitleg en theorie van Hofstede duidelijk dat de Nederlandse fatsoensnormen als lomp, dom en weerzinwekkend over komen bij veel zakenpartners in Europa en over de hele wereld. De oorzaken en de gevolgen van narcisme, egoïsme, chauvinisme en eurocentrisme worden door Hofstede Senior en Junior haarfijn uitgelegd.

Maar ik wil het over iets anders hebben. Bij Norbert Elias lees ik hoe er in de loop der tijd anders wordt omgegaan met een verkoudheid. Nu hoor ik veel mensen praten over COVID-19 en al haar nieuwe buitenlandse varianten als een griepje. Met meer of minder succes krijg ik al jaren een griepvaccinatie. Maar tegelijkertijd worden nu vooral papieren zakdoeken gebruikt. Worden de handen beter en vaker gewassen. En is afstand te bewaren bij een griep patiënt steeds gewoner. Maar wie kent het vingerkommetje aan tafel? Of wie heeft de gewoonte om aan tafel na het eten met een gestoomde warme doek de handen te wassen?

Culturen, tradities, rituelen en/of gewoontes veranderen in de loop der tijd. Zoals gewoontes en tradities worden overgenomen en mengvormen krijgen. Soms komen deze veranderingen door respect en ontzag voor anderen. Soms worden gewoontes en tradities uit economisch oogpunt overgenomen. Nieuwe ideeën over hygiene, gezondheid en/of veiligheid kunnen ook een rol spelen bij het ontstaan van andere gewoontes. Zijn veiligheidsgordels, motorhelmen en gelaatsbedekking zonder onderscheid voor jong en oud, voor vrouw en man, gelovig en/of niet religieus met of zonder ophef het nieuw fatsoen?