Jan Kluskens een oude studiegenoot schrijft een blogtekst. Ik laat jullie graag meelezen.
Het moet in de zomer van 1975 zijn geweest dat ik naar opa keek die gras maaide met de zeis. Het leek zo makkelijk en het resultaat zag er zo mooi uit. Het ritme van het zwaaien van de zeis, het neerstorten van de grassprieten en de beweging waarmee ze van het mad werden gezwaaid. Naast de zweetdruppeltjes zag ik ook de uitdrukking op opa’s gezicht die ik niet eerder zag. Ook zie ik de voldane blik toegewijd op het werk nog. Ook trots: “Kiek Jantje, zoe doon ich det…” Dus natuurlijk stelde ik de vraag: “Opa, moog ich auch zeise?”
Ik kreeg de zeis met de waarschuwing dat het een levensgevaarlijk gereedschap was. Ik voelde meteen dat het ding een eigen soort evenwichtstoestand had. Ook het formaat zorgde ervoor dat de zeis haar eigen weg zocht. Stuntelig immiteerde ik Opa’s gezwaai. De aanmoediging die ik kreeg was een zware tegenvaller. “Jantje, meie met de zeisie es iets det allein ôj minse kinne. Deej hebbe det oppe boordereej gelierdj”. Jaren heb ik geen zeis meer aangekeken.
Tot ik een oude handleiding over het werken met de zeis tegenkwam. De handleiding was vooral een uitnodiging om het zeisen te proberen. Maar de handleiding vernoemde ook de geheimzinnigheid waarmee zeisers hun vaardigheid verhullen. Die herkende ik nog en nu weet ik veel mensen die ik over zeisen sprak me zeiden dat ze het niet konden (leren).
Ik ben met het zeisen aan de slag gegaan. Heb mijn zeis gehaard en gewet en heb ze afgesteld. Probeerde verschillende zeisbladen en zeisbomen. Uiteindelijk vergroeide ik meer en meer met mijn zeis. Als ik aan het zeis voel ik. Ik voel de grond waarover de rug van de zeis haar weg zoekt. Ik voel de weerstand in het gras en ik voel het gewicht van de snede op het blad. Als vanzelf voel ik mijn voet een stapje zetten om de volgende snede te maken. Ik voel ook als het tijd wordt om te wetten. Soms is dat omdat ik zelf moe ben, soms omdat de zeis bot is. Ook voel ik als ik te fanatiek en krampachtig heb gewerkt. Als ik zeis voel ik, het gaat vanzelf.
Tijdens instructies vertel ik dat drie dingen het zeisen bepalen. Het gras, de zeis en de maaier. De zeiser moet het gras zien, voelen hoe het het makkelijkst maait. Daarvoor moet de zeis scherp genoeg zijn. Te vaak wetten kost tijd, te weinig wetten een slordig resultaat. De zeiser tenslotte moet met zijn beweging zorgen dat het gras gemaaid wordt. Te veel beweging of een verkeerde houding kost energie, en het ziet er ook nog eens niet uit.
Als ik zeis maak ik mijn slagen alsof ik er niet bij denk of voel. Maar elke slag is de voorbereiding op de volgende. Met elke slag voel ik, en elke aanpassing in mijn beweging geeft direct feedback. Intussen zie ik welke kant het gras opwaait. Voordat ik zie dat de zeis bot is heb ik al gehoord dat ze niet goed snijdt.
Zou ik zo veel plezier beleven aan het zeisen juist omdat ik het zelf uit heb gezocht? Zou ik ik er minder plezier aan beleven als Opa het mij geduldig had geleerd? Misschien maakt het wel niet uit maar hoe komt het dan dat ik altijd aan Opa denk als ik zeis?
Iemands eerste slag met de zeis is de beste tot dan toe en elke slag wordt beter
Tenminste als de zeiser voelt en reflecteert. De zeis werkt nog beter als ze geslepen wordt. Elke ervaring die volgt zorgt voor nieuwe ingebakken vaardigheden. Door aanpassingen aan zijn of haar zeis wordt deze beter afgesteld op het grasveld, lijf en beweging van de maaier. Gaande dit proces verandert het lijf van de maaier in de beweging van het maaien. De zeis gaat steeds meer staan naar de maaier en het gras. Het gras tenslotte zal steeds mooier en regelmatiger gemaaid worden. Het gras zal er ook het volgend jaar weer staan…
Originele tekst: https://www.linkedin.com/pulse/opas-instructie-zoemt-nu-nog-jan-kluskens/?trackingId=RidjWFDiSj20z8hfAc%2BDMQ%3D%3D
Jan heeft het over het boekje Zeis en Sikkel, De kunst van het maaien van Gerrit Noordzij ISBN 90 6019 6-07 4 Een klein boekje met een handgeschreven tekst en tekeningen. Zeisen is en blijft prachtig. De moderne motorzeisen kunnen daar niet tegen op.
Dat boekje staat ook in mijn boekenkast. Binnenkort wil ik graag met de vrijwilligers van het Bloemenlint Kantershof en het Voedselbos Amsterdam-ZuidOost gaan zeisen.
Blogger uit Amsterdam-ZuidOost 
Mooi zeg. Ik zou bijna weer gras in mijn tuin zaaien.
LikeGeliked door 2 people
Wow! Mooi beschreven! Ik voel helemaal aan wat hij bedoelt, ervaar het ook wel zo. Al zeis ik veel te weinig …
LikeGeliked door 1 persoon
Mijn opa was ook altijd in de weer met zijn zeis. Mijn ouders wezen er vaak op dat we dat nooit mochten doen want dat een zeis levensgevaarlijk was; je kon zomaar je eigen voeten wegmaaien. Ik laat het gebruik dus over aan deskundigen.
Een heel mooi geschreven stukje trouwens!
LikeGeliked door 1 persoon
de zeis was in mijn tienerjaren op de boerderij een nog vaak gebruikt stuk gereedschap
zelf ben ik er nooit aan begonnen
fijne middag groet
LikeGeliked door 1 persoon
Als je het geluid van de zeis hoort weet je dat je goed bezig bent. Ik heb het wel van mijn opa geleerd, geen van de (vele) kinderen kreeg er vat op. Ik was altijd met hem in de tuin te vinden.
LikeGeliked door 1 persoon
In mijn kinderjaren werd de zeis op de boerderij nog veel gebruikt. Mijn vader kon er wonderbaarlijk goed mee over weg. Waar ik me altijd over verbaasd heb is dat hij zelfs het gazonnetje, dat bij onze nieuwe boerderij hoorde, met de zeis zo glad kon krijgen als een golflink.
Wel was hij een enorme pietlut als de zeis gehaard was, – dat was het privilege van mijn opa, die kon dat kennelijk als geen ander-, en het zeisblad weer aan de boom gezet moest worden. Dat deed hijzelf en niemand anders mocht dat doen, want hij wist precies hoe het (voor hem) moest om alles optimaal af te stellen en in ‘balans’ te krijgen. Een spietje meer of minder kon de maaihoek kennelijk al zo beïnvloeden dat maaien versneld vermoeiend werd. Als de zeis goed in balans was kon je er uren mee maaien volgens hem, zonder er echt moe van te worden.
Ikzelf heb het wel eens geprobeerd, wel onder zijn ‘leiding’, maar heb de kunst nooit echt goed onder de knie gekregen. Misschien waren zijn instructies niet goed, al lijkt het mij waarschijnlijker dat mijn behoefte/interesse ervoor niet groot genoeg was.
Wat ik me nu opeens realiseer is dat de boeren het zeisblad omwikkelden met een jute zak en dan gewoon over de schouders op de fiets vervoerden.
LikeGeliked door 2 people
Een zeis op de lengte van de maaier ingesteld Is volgens mij een deel van het geheim.
De meditatieve slag van de zeis en de bijbehorende passen doen de rest van het werk.
Het haren heb ik zelf nog nooit gedaan. Daar kijk ik naar uit om dat ook eens te ervaren.
Het maaien met een stinkende en luidruchtige motorzeis met draad of mes heb ik wel gedaan. Ik vind dat een vreselijke bezigheid. Dat er nu elektrische motorzeisen zijn vind ik maar een kleine verbetering.
Zonnige groet,
LikeLike
De boom van de zeis heeft twee handvatten, die je flexibel kunt instellen opdat het snijblad parallel aan de bodem kan werken. een simpele kwestie van try and error, hoe beter afgesteld hoe minder energieverlies. De mediatieve slag is volstrekte onzin, want een zeis moet helemaal geen slag hebben.
Het haren, het dun pletten met een hamer van de snijkant, is bijzonder moeilijk, ik heb het opgegeven en maak de zwa, zo heet hij in de Achterhoek, scherp met een vijl, vertel het niet verder.
LikeGeliked door 1 persoon
Of de ‘meditatieve slag’ onzin is, weet ik niet, maar ik heb van het begrip ‘meditatie’ wel begrepen dat veel kracht ervan toch gelegen is in het herhalen van een mantra. Je schijnt dan in trance te kunnen komen. Hardlopers en andere duursporters maken ook gewag van dat verschijnsel en daarom lijkt het me niet uitgesloten dat lange tijd maaien met een zeis een soortgelijk gevoel oproepen kan.
Maar mediteren met een zeis als ‘voertuig’ lijkt me niet geheel ongevaarlijk. Het lijkt me echt iets voor diehards.
LikeGeliked door 1 persoon
Dat je de vijl scherp maakt met een vijl; mijn opa heeft in 1961 het tijdelijke al met het eeuwige verwisseld, maar als hij het had kunnen horen, had hij zich in zijn graf omgedraaid. Volgens hem werd het vrij zachte staal van de zeis door het pletten van het snijvlak, gehard en bleef daardoor langer scherp. Een staaltechnoloog heeft me eens getracht uit te leggen waar dat fenomeen op berustte en wat ik ervan onthouden heb is dat de structuur van het staal verandert waardoor er zeer plaatselijk een harde staalsoort ontstaat.
Omdat in het Drents, wat ik nog steeds beschouw als mijn moerstaal, de handeling ‘haarn’ genoemd werd, heb ik lage tijd getwijfeld of het Nederlandse vertaling nu ‘harden’ of ‘haren’ was. De leraar Nederlands op de middelbare school heeft uiteindelijk voor me uitgedokterd dat ‘haren’ het meest waarschijnlijke was omdat het snijvlak ‘haardun’ gehamerd werd.
LikeLike
Haren als variant op harden vind ik mooi klinken. Maar mij werd verteld dat het om haardun gaat. Haren wil ik graag leren.
Een modern wetstokje blijf ik niet het echte werk vinden.
Taal blijft een mooi onderwerp.
Stille groet,
LikeLike
De zeis, een prachtstuk. Mijn vader maaide er mee met mooi resultaat, ikzelf deed het stiekem. Levensgevaarlijk ding in kinderhanden.
LikeGeliked door 2 people
Op zijn Noord-Limburgs klinkt dat mooi 🙂
LikeGeliked door 2 people
Ik ben dagelijks nog met een zeis in de weer. Het is daarom dat ik twee opmerkingen heb. De titel heeft het ook over een sikkel, maar het werken met een sikkel is heel anders dan met een zeis. Als je werkt met een sikkel mag je praten over “slagen”, bij het zeisen gaat het juist niet om het “slaan” maar om het “snijden” De punt van de zeis snijdt het grassprietjes alvast halfdoor en de achterkant van de zeis snijdt de andere helft door, dat heeft niks met het “slaan ” van de sikkel, of met het “slaan” van de machete in Latijns-Amerika,
Dit houdt ook in dat je de zeis een cirkelbeweging laat maken om je eigen verticale lichaamsas, je maakt dus pirouettes. En dat is iets wat je grootvader juist heel goed aan jou kan overdragen om snel plezier aan het zeisen te krijgen. Bij mij was dat mijn vader die me dat leerde. Maar leuk om dit blog te lezen, er zijn nog steeds liefhebbers gelukkig, die de lessen kunnen doorgeven aan de liefhebbers in de toekomst.
LikeGeliked door 1 persoon
Dat zal een belevenis zijn!!
LikeGeliked door 1 persoon
Wat een bijzondere inkijk geeft Jan ons op het vak van degene die met de Zeis werkt. Een ode aan zijn grootvader had niet mooier kunnen zijn.
LikeGeliked door 1 persoon
Instemmende groet,
LikeGeliked door 1 persoon
Ha volgens de taal denk ik dat de opa niet ver weg woont hihi
Zie mijn eigen Pa nog werken met de zeis…en die zei altijd je moet het gereedschap laten werken niet jezelf.
Groetjes
LikeGeliked door 1 persoon
Het is wel heel lang geleden dat ik iemand de zeis heb zien gebruiken. Tegenwoordig gaat alles machinaal. Hoewel ik nog niet vaak een grasrobot aan het werk heb gezien. Het is een raar gezicht.
LikeGeliked door 1 persoon
Een mooi verhaal!
LikeGeliked door 1 persoon
Het lijkt zo’n simpele handeling, werken met de zeis. Het klinkt als een hele mooie activiteit.
LikeLike
Ach ik zag opeens weer mijn vader met zijn zeis naar huis komen om ’s avonds weer ergens te gaan maaien om nog wat bij te verdienen. Met een grote jutezak er omheen omdat hij niet zonder vervoerd mocht worden op de fiets. Zie hem nog zitten om de zeis te wetten. Heb het ook wel eens geprobeerd maar het is echt een kunst. Stukje nostalgie…. zo leuk.
LikeLike
Pingback: De landarbeider slaat z’n bivak op – Cor op Pad